De tentoonstelling De grote ogen van Kees van Dongen die de afgelopen drie maanden in museum Boijmans-van Beuningen was te zien, was een groot succes. Reeds in november werd de 100.000ste bezoeker met een bloemetje van de burgemeester verwelkomd. Ondertussen kreeg het museum zelf ook bloemen, ditmaal van Ron Brandsteder namens het Prins Bernhard Cultuurfonds en de BankGiro Loterij, maar nu met een cheque erbij van 100.000 euro: Museumprijs 2010.
Dan kan je bij wijze van spreken nog eens een vaasje omstoten. Wat ook prompt gebeurde toen in een andere tentoonstelling in het museum een mevrouw onwel werd en in het kunstwerk Coloured vases van Hella Jongerius viel, dat op de grond stond opgesteld. Grote drukte om de scherven, 20.000 euro schade. Het museum was in paniek, maar Hella, die tot vorig jaar nog in het oude laboratorium van de Keuringsdienst van waren aan de Baan in Rotterdam werkte, maar tegenwoordig in Berlijn woont, reageerde zoals een ware kunstenaar betaamt. Zij zag er ‘een schitterend ongeluk’ in. ‘Ik heb lang naar de foto’s gekeken. Die omgevallen vazen, het zijn net vissen die met open monden naar adem liggen te happen’. De vrouw die het ongeluk veroorzaakte bleef ongedeerd. En de verzekering dekt de schade.
Twee keer ben ik naar Van Dongen geweest en twee keer kon ik bijna niets zien vanwege de enorme drukte. Zalen vol bezoekers die zich aan de grote ogen van Kees vergaapten. En niemand heeft deze keer aanstoot genomen aan de paar naakten en halfnaakten die er hingen. Ik heb er tenminste niet van gehoord.
Dat was in 1949 wel anders. Toen werden de naakten van de eerste overzichtstentoonstelling van Van Dongen in zijn geboortestad uit museum Boymans (toen nog met y en zonder van Beuningen) verwijderd. Nadat burgemeester Oud op zaterdag 4 juni onder grote belangstelling en in aanwezigheid van de kunstenaar de tentoonstelling had geopend, was er nog niets aan de hand. De kunstenaars van Rotterdam adoreerden hun beroemde collega, die zich de aandacht liet welgevallen.
Op 13 juni 1949 berichtte het Algemeen Dagblad echter “dat ongezonde belangstelling enerzijds en ernstige bezwaren uit de kringen der burgerij anderzijds hebben het gemeentebestuur van Rotterdam tot zijn leedwezen genoodzaakt enkele schilderijen van de expositie van de schilder Kees van Dongen in museum Boymans te doen verwijderen.”
De ‘enkele’ schilderijen bleken er maar liefst twaalf te zijn. Heerlijke wellustig geschilderde dames en een enkele heer in hun blootje, zonder het oudtestamentische vijgenblad voor hun geslacht. Daar konden de gezonde kringen der burgerij niet tegen, al zijn ze natuurlijk wel eerst zelf met grote ogen gaan kijken of er wel genoeg ongezonde belangstelling voor was. Dan kan je bij wijze van spreken nog eens een vaasje omstoten. Wat ook prompt gebeurde toen in een andere tentoonstelling in het museum een mevrouw onwel werd en in het kunstwerk Coloured vases van Hella Jongerius viel, dat op de grond stond opgesteld. Grote drukte om de scherven, 20.000 euro schade. Het museum was in paniek, maar Hella, die tot vorig jaar nog in het oude laboratorium van de Keuringsdienst van waren aan de Baan in Rotterdam werkte, maar tegenwoordig in Berlijn woont, reageerde zoals een ware kunstenaar betaamt. Zij zag er ‘een schitterend ongeluk’ in. ‘Ik heb lang naar de foto’s gekeken. Die omgevallen vazen, het zijn net vissen die met open monden naar adem liggen te happen’. De vrouw die het ongeluk veroorzaakte bleef ongedeerd. En de verzekering dekt de schade.
Twee keer ben ik naar Van Dongen geweest en twee keer kon ik bijna niets zien vanwege de enorme drukte. Zalen vol bezoekers die zich aan de grote ogen van Kees vergaapten. En niemand heeft deze keer aanstoot genomen aan de paar naakten en halfnaakten die er hingen. Ik heb er tenminste niet van gehoord.
Dat was in 1949 wel anders. Toen werden de naakten van de eerste overzichtstentoonstelling van Van Dongen in zijn geboortestad uit museum Boymans (toen nog met y en zonder van Beuningen) verwijderd. Nadat burgemeester Oud op zaterdag 4 juni onder grote belangstelling en in aanwezigheid van de kunstenaar de tentoonstelling had geopend, was er nog niets aan de hand. De kunstenaars van Rotterdam adoreerden hun beroemde collega, die zich de aandacht liet welgevallen.
Op 13 juni 1949 berichtte het Algemeen Dagblad echter “dat ongezonde belangstelling enerzijds en ernstige bezwaren uit de kringen der burgerij anderzijds hebben het gemeentebestuur van Rotterdam tot zijn leedwezen genoodzaakt enkele schilderijen van de expositie van de schilder Kees van Dongen in museum Boymans te doen verwijderen.”
Wat was er feitelijk aan de hand? In de christelijke kranten Trouw en De Rotterdammer waren al ernstige bezwaren geuit had tegen bepaalde schilderijen en vroeg men zich af of Kees van Dongen de wereld iets heeft gegeven, waar de mensheid steeds op teruggrijpt, “zoals we op een bepaald moment naar een stuk muziek kunnen grijpen, zomede de vraag waar de schoonheid van de blanke waterlelie en de reinheid van Isoldes’s liefde blijven”.
Als er een schilder is die heeft laten zien waar de mensheid, inclusief de kringen der burgerij, sinds zijn bestaan op teruggrijpt of in ieder geval niet naast wil grijpen, is het Kees van Dongen. Toen de burgemeester voor een vakantie de stad uit was, greep het raadslid dr. M. Oudkerk van de Antirevolutionaire Partij zijn kans en vroeg een interpellatie over de tentoonstelling aan. Waarop de gemeenteraad besloot de aanstootgevende schilderijen van de tentoonstelling te verwijderen voordat er discussie over ontstond.
Kees van Dongen, gevraagd wat hij dacht over deze censuur, vroeg zich hardop af ‘of de Duitsers al uit de stad weg waren.’
Het enige schilderij op de tentoonstelling in 2010 waar de kringen der burgerij, als ze nog bestaan, aanstoot aan had kunnen nemen, is dat van de buikdanseres Anita Payen die naakt op een armband, een halsketting en een jarretel om haar rechter dij na op een bed ligt. Als kunst geen bedrog was, zou je er zo naast willen gaan liggen.
PuntUit Rotterdam Magazine, februari 2011
