Een mogelijke toekomst

In het begin van de jaren tachtig werden in het Bouwcentrum in Rotterdam vier toekomstbeelden van Nederland voor het jaar 2050 gepresenteerd. De tentoonstelling heette ‘Nieuw Nederland, onderwerp van ontwerp’ en het keuzemenu bestond uit een zorgvuldig, een dynamisch, een kritisch en een ontspannen Nederland.
Mijn voorkeur ging uit naar een ontspannen Nederland. Het energieprobleem was volledig opgelost, de huizen draaiden vierentwintig uur om hun as, met de zon mee, en hadden nauwelijks nog kasten en bergingen, want spullen werden centraal opgeslagen en waren elk moment via de buizenpost op te roepen. Ook goederen en informatie werden door een systeem van onder- en bovengrondse buizen getransporteerd.
In die tijd werd in Rotterdam de spoortunnel gegraven en daar deed men toch al gauw zo’n tien jaar over. Als ze toen waren doorgegaan, zouden we nu zo ongeveer bij Delft of aan de andere kant bij Barendrecht zijn beland.
In de jaren zestig werd dit soort plannen regelmatig gepubliceerd. In een architectenblad las ik destijds een met tekeningen gestaafd artikel waarin werd voorgesteld om de metro, die toen in Rotterdam werd aangelegd, onder IJsselmonde, de Hoekse Waard en het brede Haringvliet door op het dorpsplein van mijn geboorteplaats Middelharnis boven de grond te laten komen. Ik heb toen nog even overwogen om daar dan maar te blijven wonen. Voorlopig is men nog niet verder dan bovengronds tot Spijkenisse gekomen.
Hoe ver kan men in de toekomst kijken en er met enige waarschijnlijkheid iets over zeggen? Het ligt er aan waarop je je futuroscoop richt. In bijzondere gevallen wordt nog wel eens gebruik gemaakt van postduiven en hier en daar is er nog een kantoor waar de buizenpost in werking is.
Maar je staat er naar te kijken alsof je de trekschuit voorbij ziet komen. Sinds de invoering van de computer voor algemeen gebruik (ik had mijn eerste in 1984, een Atari), dus toen de analoge wereld digitaal werd, is veel techniek die ooit modern en vooruitstrevend was ouderwets geworden.
Dat is een proces dat sinds de uitvinding van het wiel plaatsvindt, maar tegenwoordig gaat dat sneller. Legio mensen ontlenen hun progressiviteit aan de snelheid van hun processor. Het is niet zo moeilijk te voorspellen dat de techniek zich zal blijven vernieuwen – hoewel een stilstand en zelfs achteruitgang ook mogelijk is zoals het verleden leert: de antieke Romeinen hadden toiletten en verwarmde baden, maar de zeventiende-eeuwse zonnekoning Louis Quatorze moest in Versailles achter een gordijn in een emmer schijten.
Wat mensen noodzakelijkerwijs altijd doen is voedsel verzamelen, de liefde bedrijven en ruzie maken. Elk van deze bezigheden genereert een bedrijfstak die een bijkans onuitputtelijk scala van mogelijkheden biedt, die elkaar overlappen en beïnvloeden en niet zelden in hun tegendeel verkeren. Zonder deze ingrediënten is een enigszins steekhoudend toekomstbeeld niet mogelijk.
George Orwell schreef in 1948, twee jaar voor zijn dood, zijn beroemde roman ‘1984’. Met de eenvoudige omkering van de jaartalcijfers schiep hij een toekomstbeeld dat toen ver weg was. Orwell extrapoleerde de wereld zoals die in de jaren na de Tweede Wereldoorlog was. Koude oorlog, totalitaire regimes, nucleaire dreiging, etc. Een boek met een waarschuwing: Big Brother is watching you.
Wie een toekomstroman of scenario schrijft kan er rekening mee houden dat hij niet persoonlijk op de juistheid van zijn voorspelling en voorstelling zal worden afgevinkt. In 1984 liep Big Brother al op zijn laatste benen en strompelde hij met zijn rollater op weg naar het einde, dat bij de Berlijnse Muur gevierd zou worden. Zijn dictatoriale en controlerende taak werd min of meer geruisloos, zonder bloedvergieten en met instemming en gejuich van het volk, door de partizanen van de digitale revolutie overgenomen. Bill Gates en Steve Jobs dansen op de mausoleums van Lenin en Mao Tse Toeng.
Om iets over de toekomst te kunnen zeggen moet je het heden uitbreiden, verlengen, breder maken. In 2040 bijvoorbeeld, is Gijz La Rivière 65 jaar. Hij zal dan naar een verleden kijken dat hem nu nog te wachten staat. De stad waarin hij nu leeft, bestaat niet meer, althans niet bij naam. Rotterdam is dan een buitenwijk of een deelgemeente van het grootstedelijk gewest Holland.
Gyz zal hoogstwaarschijnlijk lid zijn van een comité dat de viering van 700 jaar stadsrechten voorbereidt of van een bejaardengenootschap dat de herinnering aan het oude Rotterdam door middel van lezingen en websites levend probeert te houden.
Omdat de toekomst niet te voorspellen is, zijn er verschillende scenario’s denkbaar. In 1940 zou Rotterdam zijn 600-jarig bestaan als oud-Hollandse koopmansstad vieren. Maar dat werd een feestje met het verkeerde vuurwerk. Voorlopig zal het oude en nieuwe hart van Rotterdam nog wel even blijven bonken, want de tweede generatie wederopbouwgebouwen is aan de beurt om te worden gesloopt. Een stad van moderne architectuur moet zich per definitie voortdurend vernieuwen en op onderdelen verplaatsen. Het is niet ondenkbaar dat de wolkenkrabbers van nu de favelas van de toekomst zijn. Dus dat de vuilniszakken van dertig hoog naar beneden worden gepleurd en dat bendes elkaar vanuit de penthouses beschieten.
Het is mogelijk dat de wereld zal worden bezet door de kwaadaardige aliëns waar de geleerde professor Stephen Hawking onlangs vanuit zijn sprekende rolstoel voor waarschuwde. Of dat analoge en digitale virussen de macht over het menselijk bestaan overnemen en wij zullen vergaan tot een krachteloze schimmel die de aarde bedekt.
Maar laten we de toekomst niet moeilijker voorstellen dan zij al is. Zwartkijken is de simpelste manier om niets te zien. De toekomst voorspellen is tenslotte een kwestie van fantasie die door de werkelijkheid wordt ingehaald. Ad infinitum.

Zie Rotterdam 2040 van Gyz La Rivière. Verkrijgbaar in de boekhandel voor € 15,--